Blog

Geplaatst op

Onthulling future sTREEts

Op 9 september 2023 werd het beeld future sTREEts onthuld. Het is bedacht en gemaakt door Marianne Lammersen in opdracht van de Provincie Noord-Holland. De planten werden door mij verzorgd. Ik gaf die dag een toelichting op de planten die ik heb verwerkt in het werk, dat een inspiratie mag zijn om de stad te vergroenen, de biodiversiteit te vergroten en in balans te raken met de natuur.

Hoewel ik als ‘Miss Tegelwippen Haarlem’ al een tijdje afwist van de komst van een kunstwerk uit gewipte tegels 😉 had ik niet vermoed dat ik me uiteindelijk ook met het maken ervan bezig zou gaan houden. En al helemaal niet dat het zo leuk en soms ronduit grappig was om dit samen met Marianne te doen. Het is heel tof om door haar ogen naar de relatie tussen stad en natuur te kijken. Dankjewel Marianne voor dit heerlijke en ongedwongen maakproces!

We zijn eerst met zijn tweeën terug gegaan naar het oorspronkelijke idee voor het kunstwerk: het verwerken van gewipte tegels in een kunstwerk om te laten zien dat we van een grijze stad een groene stad kunnen maken. Dan dient de vraag zich aan: wat voor groen is dat dan? We hadden een mooi gesprek over natuur, wilde planten, typische tuinplanten en exoten. Daarna was het Marianne wel duidelijk dat het beeld vooral de veerkracht van natuur en de kansen voor het herstel van biodiversiteit in de stad zou moeten tonen.

Wilde planten

Daarom kozen we expliciet voor wild en inheems. Om te laten zien hoe mooi wilde planten zijn en dat die prima in de tuin kunnen worden toegepast. De planten zijn oorspronkelijk inheems en komen in Nederland in het wild voor. Er is een enkele uitzondering gemaakt voor uitheemse maar ingeburgerde of verwilderde planten (de boerenkrokus) en voor inheemse gecultiveerde varianten vanwege een bepaalde kleur (de paarsrode hemelsleutel). Er zijn geen potentieel bedreigende of invasieve soorten in het werk opgenomen. De planten komen van kwekers met veel inheemse soorten in het assortiment die op natuurlijke wijze dus met aandacht voor de bodem en turf-en pesticidevrij kweken (Kwekerij Kas & Co uit Kortenhoef, opgezet door de schrijver van Tuinieren met Wilde Planten, Martin Stevens, en bij Kwekerij Arborealis in Wilhelminaoord).

Transitie

Het werk moet eerst en vooral een transitie verbeelden. Van grijs naar groen. Mijn eerste gedachte was dan ook om aan het metselwerk aarde toe te voegen, dat in te zaaien en dan te wachten. Die transitie komt dan nà de voltooiing van het beeld. Maar nee, direct protesteerde de ongeduldige tuinier in mij. “Dan moet je wachten tot het opkomt.” En de controlfreak dacht: “…straks komt er van alles op waar ik niet op zit te wachten en moet ik kruidje voor kruidje determineren om te besluiten of het weg moet of mag blijven.” Bovendien, een bult zand op dat mooie metselwerk ‘toont’ niet echt lekker tijdens de onthulling.

Dus hebben Marianne en ik de transitie wat versneld, zeg maar. En eigenlijk zijn we daarmee in die val van de maakbaarheid getrapt. We gingen vormgeven, ontwerpen, maken en straks zullen we dus ook beheren. Maar… het maakt wel in één keer duidelijk dat we natuur in de stad willen. Dat grijze tegels en rode gebouwen veel mooier zijn mét groen! Ook al hebben we nu het startschot gegeven, de lastige keuzes komen alsnog wel. Hoever mag de hop groeien, snoeien we de bosrank na de winter terug? Vervangen we wat er straks verdroogd? Halen we al het ‘onkruid’ weg? En als wij dat niet doen, doen de buren het anders stiekem wel?

Alles staat klaar voor de aankleding van het beeld 'future sTREEts' - augustus 2023.

Bodem & Biotoop

Ook al werk je met inheemse planten, dan nog is er teveel om uit te kiezen gezien de beperkte ruimte! Het materiaal en de opbouw van het metselwerk zorgt er echter voor dat veel van de planten uit typisch Noord-Hollandse landschappen afvallen. De biotoop die zo ontstaat lijkt het meest op droge kalkrijke plekken in de volle zon. Net als op groendaken moeten planten tegen extreme omstandigheden met hitte en droogte kunnen. Dan kom je uit op planten met fijn blad en op vetplanten. Maar we wilden graag stoere kleuren en planten met groot mooi blad. Waardoor je een associatie krijgt met bos, mede door de grote bomen waardoor het werk omringd is. 

Wol

Dus…maak je de omstandigheden zo dat planten uit het bos zich misschien toch thuis voelen in de bakken. We hebben hoop dat dit met name in de lagere bakken goed zal werken. Marianne heeft de eerste laag waterdicht gemaakt zodat er na een regenbui een kleine buffer is. De ruwe schapenwol aan de binnenzijde van het metselwerk neemt water op en geeft het langzaam weer af. Het water is zo ook langer beschikbaar voor de planten in de openingen aan de buitenzijde en zal minder snel verdampen uit de bakken.

De wol, afkomstig van Landschapsbeheer Nieuwenhuijse, is organisch materiaal dat uiteindelijk verteerd en zo ook heel langzaam voeding geeft aan het bodemleven en de planten. Aan het schrale zand wat we voor alle bakken als basis gebruikten is in deze bakken relatief veel compost toegevoegd. Aan de hogere juist minder. Toch blijft het spannend om te zien of het werkt, welke planten er goed in gedijen en het beeld zullen overgroeien en welke planten het niet redden door teveel of juist te weinig voeding, vocht en licht.

Diversiteit & Bloeiperiode

Bij de keuze voor de planten is naast de looks, het landschap en de biotoop ook gelet op diversiteit en bloeiperiode. Er zijn diverse plantenfamilies gekozen zoals rozenfamilie, lipbloemigen, ranonkel, klokjesfamilie, vetplanten, varens en zelfs een gras. Ze staan allemaal weer in verbinding met andere levende wezens in de bodem en rond de planten. Zo versterken ze elkaar. Tenslotte heb ik de bloeiperiode van de geselecteerde planten gecontroleerd om te zien of er altijd wat in bloei staat, leuk voor ons én voor de insecten. Ik verwacht dat de krokussen die we later deze maand nog zullen toevoegen als eerste de honneurs waarnemen in februari en dat we afsluiten met de bloemen van de wilde kamperfoelie die doorbloeit tot in oktober.

Mos

Marianne en ik blijken beide gefascineerd te zijn door mos. Als je het van dichtbij bekijkt is het een wereld op zich. Een mini-sprookjesbos. Ik zie de micro elfjes zo tussen de dwergen door fladderen. Eén van de mooiste groene elementen in het bos. In tegenstelling tot de meeste mensen in de stad, die mos vaak met klaterend drinkwatergeweld te lijf gaan, hopen we dat de betonplaat, de tegels en de klinkers zullen begroeien met mos. Uiteraard groeit dat nooit op de plekken waar je het wilt hebben! Toch doen we een poging. Met mosverf: bestaande uit een handvol mos gemengd met yoghurt, water en honing. Aan gedeputeerde en wethouder de eer om het beeld ermee in te zegenen en een mooie graffiti aan te brengen. Ik wacht in spanning af wat deze finishing touch zal opleveren!

Lees het interview met Marianne Lammersen over het maakproces van future sTREEts.

Bekijk de film die over het werk gemaakt is door Provincie Noord-Holland.

Geplaatst op

Behaaglijk

Zomer 2022. Vlak voor mijn vakantie krijg ik een boekje in mijn handen gedrukt. “Ken je dit al? Vast iets voor jou. Hier dan. Ik heb er toch twee.” Ik neem het dunne boekje ‘HEG’ mee als studielectuur en lees het in een hangmat op het Franse platteland in één middag uit. Ik schrijf er de boekbespreking voor de opleiding Ecologisch Hovenier over. In deze week waarin de UN Biodiversity Conference (COP 15) is gestart laat ik je graag meelezen in een sterk pleidooi voor herstel van biodiversiteit via dit unieke landschapselement.

Schrijver Kenneth F. Rijsdijk legt in dit essay uit dat er in schokkend weinig tijd heel veel heggen zijn verdwenen uit het Nederlandse landschap – 225.000km sinds 1900. Wij zijn nu wellicht gewend geraakt aan die uitgestrekte groene met prikkeldraad doorsneden biljartlakens, maar dat is pure armoe. Dat landschap is ontstaan uit economische efficiëntie, met name door de ruilverkaveling die werd ingezet na de Tweede Wereldoorlog. Werd daarna verder aangejaagd door de ziekte perenvuur waardoor alle meidoornhagen moesten worden geruimd, en door de stikstofrechten voortgedreven en immer voortdurende schaalvergroting. Nog steeds worden heggen afgetrokken van het oppervlak aan landbouwgebied dat in aanmerking komt voor subsidie. Heggen kosten de boer dus geld. En zo zitten we met dit boekje, uitgegeven in februari 2022 door de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, middenin de actualiteit van boerenprotesten tegen de stikstofaanpak.

Het wordt me eens te meer duidelijk hoe het Nederlandse landbouwbeleid alles bepalend is voor de kwaliteit van de natuur en het landschap. Een passage op bladzijde 43 is sprekend:

“Onder de huidige regels mogen boeren per hectare maximaal twee koeien houden. Vervolgens moeten ze op hun land ook hun mest kwijt kunnen. Dus voor 150 koeien heb je 75 hectare land nodig voor voedsel en om mest te injecteren. Als dat laatste niet lukt zit er niets anders op dan de mest duur af te voeren. Boeren lijden dus aan landhonger als het er op aan komt hun mestoverschotten krijgt te raken. Ze verhuren daarom overtollig land aan collega’s om de honger te stillen. Dat verklaart de uitgestrekte lege weiden waarop nauwelijks koeien te zien zijn. Omdat alle beetjes helpen wordt ook de grond waarop de heggen staan geconfisqueerd ten behoeve van het mestoverschot. Dat de heggen verdwijnen is te wijten aan het landbouwbeleid dat haaks staat op de ambitie om het platteland meer natuurinclusief te maken.”

Als Rijsdijk vervolgens in 4 hoofstukken uitlegt welke voordelen heggen hebben begrijp je gewoon niet waarom er in de politiek niet heel snel gehandeld wordt om de heg weer terug te brengen in het landschap!

Landschapsvoordelen

  • Heggen helpen tegen wind- en watererosie vanwege de goede bodemstructuur onder de heg. De zogenaamde graften in Limburg zijn hier ook een mooi voorbeeld van.
  • Het is minder droog en minder heet in een heggenrijk landschap.
  • Uit berekeningen blijkt dat we een kwart miljard aan koolstofopslag hebben vernietigd met die 225.000km aan heggen die we begin 1900 nog in het landschap hadden staan.

Natuurvoordelen

  • Een heg kun je zien als nature multiplier: hoe meer heg, hoe meer soorten en hoe meer exemplaren. Dit is belangrijk voor de genetische biodiversiteit.
  • In heggen, zeker als ze uit struiken mét bomen, klimplanten en ondergroei bestaan en de bodem met blad bedekt blijft, voor andere levensvormen een biotoop: schimmels, bodemdieren, vogels, kleine en grotere zoogdieren.
  • Heggen vormen dan ook verbindingsroutes tussen andere landschapselementen.
  • En als obstakel vormen ze mogelijk ook een rol in het voorkomen van de verspreiding van zoönoses.

Cultuurvoordelen

  • Heg is met het ontstaan van de landbouw ingevoerd als vee- en wildkering, hakhout, brandhout, materiaal voor gereedschap, eetbare bessen en geneeskrachtige kruiden.
  • Heggen verschillen per regio en zijn zo een waardevolle gebiedseigen cultuuruiting, zowel in vlechtwerk als haagvorm.
  • Heggenvlechten is erkend als cultureel erfgoed, waarin nog steeds kampioenschappen worden gehouden en gildes ontstaan.
  • Heggen werken op het gemoed: toeristen verblijven graag in een heggenrijk landschap.

Economische waarde

Een heg plant je 1x en knip je daarna 1x per jaar, de natuur doet de rest. Maar wie betaalt de verminderde opbrengst en verzorging van de heg? In het Deltaplan Biodiversiteitsherstel staan daarvoor veel plannen en kostenplaatjes, maar niet wat het oplevert. Rijsdijk maakt daarna een interessante opsomming van wat we kunnen verdienen aan heggen in de zogenaamde ‘verzilveringstabel’. En dat gaat dan niet zozeer om wat we kunnen terugverdienen maar om de vermeden kosten. Bij 100.000km heg zouden de opbrengst zo kunnen oplopen tot €250 miljoen per jaar.

Tenslotte geeft Rijsdijk ook aanbevelingen voor hoe de heg weer terug kan komen in het landschap. Daarbij hoort onder andere het uit elkaar halen van natuurbeheer en landbouwbelangen en het introduceren van een ministerie dat zich inzet voor Natuur en Milieu en het Nederlandse cultuurlandschap. Dat ministerie zou dan ook het subsidiebeleid voor landbouw en natuur moeten ombuigen door heg, akkerrand en slootrand te erkennen als essentieel landschapselement en daarvoor met een structurele financiering voor beheer en onderhoud moeten komen.

Banken en retailers zouden hun winst met de boer kunnen delen en investeren in heggen. Schaalvergroting in de landbouw zou teruggedraaid moeten worden door over te schakelen op natuur inclusieve landbouw met korte ketens. Speel ook grond vrij door exportindustrie te verplaatsen naar het buitenland. En vraag eerlijke prijzen aan consumenten, die op hun beurt trouwens ook heggen kunnen planten in hun tuinen.

Het is een handig en overzichtelijk boekje over de rol van de heg in Nederland. Met een duidelijk betoog ook. Ik vind het bijzonder dat hij in makkelijk weg te lezen taal zo’n ondergewaardeerde groep planten weet aan te prijzen. De heg, die in mijn hoofd steevast de vorm aanneemt van de strak geschoren ligusterhagen op het volkstuinenpark, blijkt voor de ecologisch hovenier van bijzonder belang. Voortaan zal ik klanten die over een schutting beginnen eerst vertellen over de voordelen van een heg 😉 En ik zie nog meer uit naar de excursie waarin we gaan heggenvlechten!

Verder lezen:

Een gezondere aarde – Hoopheggen

Heg & Landschap (hegenlandschap.nl)

Heggen, hagen, houtwallen – De Groene Amsterdammer, 30 november 2022

Geplaatst op

Afkoppelen

In eerdere blogs liet ik zien hoe ik regenwater buffer op het dak en daarna opvang in een regenton. Afgelopen tijd heb ik materialen verzameld waarmee ik het water verderop de tuin in kan leiden om te infiltreren. Ik wil namelijk mijn regenwaterafvoer afkoppelen van het riool. Dat is belangrijk want dan wordt het schone regenwater niet onnodig gezuiverd en het riool wordt bij veel neerslag ontzien.

In mijn tuin is genoeg plek voor het water dat niet in de ton wordt opgevangen om rustig de grond in te zakken. Dit doe je bij voorkeur op zo’n 2 meter van de gevel om te voorkomen dat het direct onder het huis vochtig wordt. Omdat ik nu geen zin heb om mijn terras open te trekken en een gootje te maken, besluit ik het water via een paar zinken teilen richting de plantenborder te laten stromen. Zo heb ik meteen plek voor een minivijver in de tuin.

Opstelling met zinken teilen om regenwater uit de gevulde regenton verder de tuin in te leiden.
Opstelling met zinken teilen om regenwater uit de gevulde regenton verder de tuin in te leiden.

De kraan lijkt handig omdat je er dan ook voor kunt kiezen om het dicht te draaien maar zorgt voor teveel weerstand. Hierdoor loopt het water alleen via die plek de ton uit als het hoger staat dan de kraan. Nu kiest het de makkelijkste weg, namelijk via de vulautomaat terug de regenpijp en het riool in. Dus hier zal ik een normaal overloopje voor moeten opzoeken.

De kettingen in de teil helpen het water om precies op die plek weg te stromen naar de volgende opvangbak. Voor de onderste teil zal ik daar ook nog een manier voor zoeken. Anders loopt het water langs de hele rand de teil uit en dus ook naast de dakpannen die het water nog zo’n 60cm verder de tuin in leiden. Inmiddels loop ik bij elke regenbui even de tuin in om te kijken hoe de installatie werkt 😉

Regenwater loopt uit regenton via tuin zinken teil de tuin in.
Regenwater loopt via de regenton en zinken teil de tuin in om daar te infiltreren.

Zo zal ik de komende tijd meemaken wat er gebeurt bij een behoorlijk stevige regenbui. Hoe lang staan mijn plantenborder en gazon dan blank? Waar loopt het water dan heen? Is het nodig om een verdiept deel aan te leggen of is het hier zo zanderig dat het water heel snel wegzakt? Als ik van de teilen een gezellige plantenbakken of vijvertjes wil maken, zal ik nog op zoek moeten naar planten die nat én droog kunnen staan. In de zomer valt er op deze plek in de tuin namelijk behoorlijk wat zon en het is niet mijn bedoeling om de drooggevallen teilen te gaan water geven. Wordt vervolgd!

Wil je ook je regenwater in de tuin opvangen? Neem contact op voor advies. Andere handige hulpbronnen zijn:

Geplaatst op

Een bloemenweide op het dak!

Na elke lesdag bij de opleiding Ecologisch hovenier krijgen we een opdracht om de stof thuis te verwerken en uit te diepen. Na de les over bloemenweides bij de CruydtHoeck in juni 2022 kregen we een zaadmengsel mee met de opdracht om zelf een kruidenrijk grasland in te zaaien en te beheren. Ik koos voor het ‘Bloemrijk mengsel voor ecologische dakbegroeing D2’ omdat ik een alternatief zoek voor de standaard voorgekweekte sedumcasettes of sedummixmatten. Er is daarbij namelijk geen garantie dat er geen bestrijdingsmiddelen worden gebruikt tijdens de kweek van die planten. Stel dat je dan in elk geval de planten zelf kunt laten groeien op substraat, dan heb je dat probleem van die bestrijdingsmiddelen opgelost! Aangezien ik zelf geen goed bereikbaar plat dak van 12m2 heb, ging ik op zoek naar een buurtgenoot die wel van een experiment houdt. Mijn aanbod: ik help mee bij de aanleg, zaai het in en doe het beheer zolang de opleiding duurt.

Het dak

Ik plaatste een tekst op Instagram en kreeg al na een paar minuten een reactie. De man die reageerde heb ik vervolgens een aantal vragen gesteld om te checken of het dak geschikt is. Hij nodigde me uit voor een kop koffie om het dak te inspecteren, of beter gezegd te bewonderen! Want hij bleek samen met een circulaire timmerman uit Haarlem een schuur te hebben gebouwd van tweedehands bouwmaterialen: barnwood uit Frankrijk, vloeren uit treinen NS met isolatie vilt tegen de wand en op de vloer, ramen uit containers en via marktplaats.

De tuin ligt op het noorden, maar op het dak van de schuur, die 240cm hoog ligt, valt gedurende de dag behoorlijk wat zon. Het ligt ver genoeg van de huizen af en er staan geen hele hoge bomen in de buurt. Het dak is net nieuw en rust op zware balken. Mijn buurtgenoot verwacht dat het voldoende draagvermogen heeft voor een groendak met een belasting van minimaal 120 kg per m2. Het bleek het perfecte dak te zijn voor deze opdracht! Wat een pareltje!

De schuur van mijn buurtgenoot in aanbouw.
De schuur voor de bloemenweide bleek een prachtig circulair bouwwerk – hier nog in aanbouw.

Materiaalkeuze

Naast de aanbiedingen van mensen met een plat dak, kreeg ik ook nog een tip van Waterleider uit Delft over een pilot voor het maken van een groendak met los substraat en schapenwol. In dat geval heb ik niet alleen een zelf ingezaaid kruidenrijk grasland maar ook nog een groendak met schapenwol als drainage gemaakt! Tijdens het maken van mijn boodschappenlijst werd ik namelijk niet zo blij van het standaard materiaalaanbod. Een groendak wordt doorgaans opgebouwd uit wortelwerende folie, beschermdoek 800, drainagemateriaal van plastic met uitsparingen voor het water, filtervlies van geotextiel of polypropyleen en substraat waarop de planten groeien. Behalve het substraat zijn alle materialen gebaseerd op aardolie en uiteindelijk zorgen die voor slecht afbreekbare microplastics in de natuur. Dat moet anders kunnen, toch?

Met de tip van Waterleider in mijn achterhoofd zocht ik verder. Op de sites van Ecobouwschool en Earth Kweek zag ik groendaken met kurk als basislaag. Dus ik vraag hen naar de mogelijkheid om de materialen los te bestellen. Zij blijken net bezig te zijn met een los systeem en schapenwol als tussenlaag. Dan wordt de dakopbouw als volgt:

  • Platen van geperste vermalen kurk – een restproduct uit wijnindustrie
  • Wol van Nederlandse schapen – waarvoor momenteel geen verwerkingindustrie is
  • Jute – afgedankte zakken uit de koffie-industrie
  • Substraat van compost met vermaalde dakpannen – restproduct uit de bouwsector

Normaal gesproken komt er een zogenaamde growkit mee met zaadjes en plantpluggen van verschillende soorten sedum zodat je je dak naar believen kunt inrichten, maar nu laat Marijn dat weg omdat ik zelf een zadenmengsel heb. Om dat te zaaien voeg je nog een klein laagje compost toe aan de substraatlaag en meng je zand door het zaad.

Natuurlijke materialen voor de opbouw van een groendak door Zorg In De Tuin
Benodigde materialen voor de opbouw van een groendak met kruidenrijke begroeiing.

Tijdens mijn bezoek aan mijn buurtgenoot bleek de dakrand veel lager dan hij vooraf dacht. Maar 4cm in plaats van de benodigde 8cm. We bedachten ter plekke een oplossing door alle materialen een rand te geven van gekloofde boomstammen. Zo kan de wol en het substraat van Earth Kweek worden opgesloten. De hoop is dat de grassen en bloemen uit zadenmengsel daarover heen gaan hangen/groeien. Het mag er best een beetje rommelig uit zien vindt mijn buurtgenoot.

Voor de zekerheid heb ik Earth Kweek nog even gevraagd naar het waterbufferende vermogen van het groen dak bij deze oplossing. Hij denkt dat de boomstammen goed zullen werken als rand voor de bodem en de planten. De wol en de kurk bufferen straks het water waardoor het langer duurt voordat het verder naar beneden loopt. Het is de bedoeling dat de planten ook in de wol wortelen door het substraat, die laag moet je dus eigenlijk meetellen als substraatlaag.

Aanleg

Aangezien ik het zaadmengsel in september wil zaaien wachten we tot mijn buurtgenoot terug is van vakantie. De materialen werden door Marijn, van Earth Kweek, zelf afgeleverd op 29 september 2022. Hij helpt mee sjouwen en bouwen tot het ons duidelijk is hoe de lagen op elkaar komen te liggen.

Daarna maak ik het dak af met de eigenaar. Zo regelt hij onder andere nog een machine om de boomstammetjes mee te kloven – dat was hem voor de vakantie niet meer gelukt – terwijl zijn partner en ik de lagen op het dak rangschikken. Nadat ik de stammetjes rondom heb gelegd zoek ik nog wat plantjes en een siergras uit de voortuin die ik her en der tussen de bloemen uit het zaadmengsel op het dak worden gepland. Ook leggen we er een paar stapstenen tussen zodat het onderhoud straks makkelijker is. Daarna zaaien we het mengsel en besproeien het met de tuinslang vanaf de ladder die al die tijd tegen het schuurtje aan heeft gestaan.

Anniek van Zorg In De Tuin zaait het groendak in bij haar buurtgenoot.
Nadat de materialen en planten op hun plek liggen wordt het dak ingezaaid.

Beheer

De eigenaar is van plan om erg weinig aan onderhoud aan het dak te doen en gewoon te kijken wat er gebeurt als je de planten hun gang laat gaan! Ik vermoed dat er uiteindelijk alleen nog maar gras over is als hij niet gaat ‘maaien’. Nu, in november 2022, zijn we vooral nog bezig met wat er ontkiemt, maar in 2023 zullen we moeten beslissen wat en wanneer we gaan maaien. Vooralsnog zal ik hem adviseren om in het voorjaar de ene helft van de planten te knippen en in het najaar de andere helft. Zo is er altijd iets in bloei en is er ook genoeg licht voor de uitgevallen zaden om te ontkiemen. Wanneer we precies gaan ‘maaien’ hangt ook af van wat er aan planten op komt. Wordt vervolgd!

Net ingezaaid groendak met boomstammetjes als beschermende rand voor het substraat en perzikpitten langs de dakrand voor een goede afvoer van regenwater.
Net ingezaaid groendak met boomstammetjes als beschermende rand voor het substraat en perzikpitten langs de dakrand voor een goede afvoer van regenwater.
Geplaatst op

Sabearelân

Dit Paasweekend blijkt het juiste moment te zijn om over het nummer Sabearelân te schrijven. Ik bleef het maar uitstellen, niet alleen door tijdgebrek ook doordat ik niet goed weet wat ik er mee aan moet. Dit nummer heeft me het meest van alle nummers op het album geraakt. De Friese teksten, het pianospel, de boodschap over de (wan)hoop en liefde van een moeder: het raakt mij in mijn diepste zijn. Maar kan ik mijn kind die kernboodschap ‘Alles komt goed’ elke dag voorhouden?

Zeker nu ik haar sinds de oorlog in Oekraïne nog meer zie worstelen met wat er speelt in de wereld vind ik dat erg moeilijk. Ze confronteert me met dezelfde vragen die ik als kind al had en nu nog steeds heb. Laatst ben ik met haar samen dit nummer gaan luisteren. Het werkt voor ons beiden heel rustgevend en verbindend. Een soort wiegelied voor kleine én grote mensen. Niet om je in slaap te sussen, maar om je te helpen doorgaan. Te blijven zoeken naar de goede dingen om je heen en naar wat juist is om te doen.

Kunstenaars verbeelden als geen ander de relatie tussen mens en natuur. Nynke Laverman heeft dit in haar album Plant tot hoofdthema verheven én bovendien prachtig uitgevoerd. Als voorbereiding op de gelijknamige theatervoorstelling, luister ik de in 2021 één-voor-één uitgekomen nummers opnieuw. Welke inzichten brengt het mij dit keer? En wat hebben de wetenschappers, filosofen en podiumkunstenaars die Nynke inspireerden mij te zeggen? Maandelijks deel ik mijn inzichten met jullie, in de hoop dat je je door deze artiest ook zult gaan verwonderen over het leven. Luister de nummer en podcasts zelf via https://nynkelaverman.nl/nl/

Bij de release van Sabearelân sprak Nynke Laverman komiek Jochem Myjer over zijn liefde voor het landschap en de natuur. Ze zitten tijdens dat gesprek in De Sluftervallei op Texel, het landschap dat de achtergrond vormt van Myjers’ kinderboekenserie De Gorgels. Hier vertelt hij:  “Vroeger was het interesse, nu haal ik al m’n wijsheid, m’n lessen, m’n rust, alle dingen die ik wil leren en moet leren, uit de natuur. En de grootste les is hoop. Het is nu winter en alles is dor, maar we weten allemaal dat ‘t over een paar maanden weer zó mooi in bloei staat.”

Laverman verwondert zich over de positiviteit waarmee Myjer in het leven staat. Als je veel in de natuur bent, zeker in je eentje, dan voel je je daarmee meer en meer verbonden. En als ze dan stil staat bij alles wat er ondertussen door menselijk activiteit vernietigd wordt, rouwt ze daar om. Myjer is geneigd om vooral te kijken naar wat er wel is: “Alles heeft een geest. In de natuur wordt alles in het werk gesteld om weer in balans te komen. Alles zal goed komen. Ook toen ik kanker had bleef ik dat denken. Ik kon ook terugkijken op een prachtig leven. Dus het was goed. Het gaat zoals het gaat. En je moet altijd zeggen tegen je kinderen: het komt goed. En daarom is het liedje ook zo mooi.”

Nu de lente in mijn tuin overtuigend is begonnen zie ik de hoop die het nummer Sabearelân brengt letterlijk terug in mijn omgeving.

‘Alles vliegt de grond uit!’ zeggen de tuinders op het volkstuinpark dan. En tijdens het wieden, als ik op mijn hurken met mijn handen selectief plantjes uit de aarde trek, stopt het nadenken. Het proces van creëren en verzorgen, snoeien, voeden heeft invloed op ons geestelijk welzijn, het vermogen tot zelfreflectie en onze creativiteit. “Niet piekeren maar plukken”, hou ik mijn kind daarom ook vaak voor. Nu vraagt ze me regelmatig of ze mag helpen plukken.

Meer leuks:

  • Alle boeken en ander materiaal van Jochem Myjer over de avonturen van Melle en de Gorgels vind je op degorgels.nl.
  • Sue Stuart-Smith, “Tuinieren voor de geest. Hoe we gelukkiger worden van zaaien, wieden en snoeien.”
  • Videoportret van Nynke Laverman op MaatschapWij over het album Plant.
Collage van persoonlijk motieven en inspiratie voor Zorg In De Tuin
Geplaatst op

Cassandra

Ik zal eerlijk zeggen dat het nummer CASSANDRA me in het begin een beetje stoorde. Het gemurmel, de stemmen, de lage ondertonen… het zorgt voor een duistere en onheilspellende sfeer, bepaald niet hoopgevend. Maar ja, het past wel goed bij wat Nynke hier wil verbeelden: dat er niet geluisterd wordt naar mensen die een ongemakkelijke boodschap over de toekomst brengen. Cassandra is een vrouw uit de Griekse mythologie die de gave van toekomstvoorspelling krijgt, maar door niemand wordt geloofd. Zij breekt namelijk haar belofte aan de gever, Apollo, die vervolgens de gave omzet in een vloek. Cassandra voorspelt de val van Troje, maar wordt uitgelachen, waarna haar volk wordt overvallen en uitgemoord. Het verhaal zette Nynke aan het denken. Er zijn door de geschiedenis heen steeds Cassandra’s geweest, mensen die waarschuwden voor rampspoed, achteraf gezien gelijk kregen, maar naar wie niet werd geluisterd.

Kunstenaars verbeelden als geen ander de relatie tussen mens en natuur. Nynke Laverman heeft dit in haar album Plant tot hoofdthema verheven én bovendien prachtig uitgevoerd. Als voorbereiding op de gelijknamige theatervoorstelling, luister ik de in 2021 één-voor-één uitgekomen nummers opnieuw. Welke inzichten brengt het mij dit keer? En wat hebben de wetenschappers, filosofen en podiumkunstenaars die Nynke inspireerden mij te zeggen? Maandelijks deel ik mijn inzichten met jullie, in de hoop dat je je door deze artiest ook zult gaan verwonderen over het leven. Luister de nummer en podcasts zelf via https://nynkelaverman.nl/nl/

Nynke interviewde Eva Rovers over de bundel Nu Het Nog Kan die zij samenstelde met Extinction Rebellion. Daarin staan bijdragen van meer dan dertig schrijvers, klimatologen, filosofen, hoogleraren, opiniemakers en andere specialisten over de vraag hoe we een einde kunnen maken aan de wereldwijde klimaatcrisis. In het eerste deel wordt duidelijk hoe weinig tijd er is om te voorkomen dat de temperatuur op aarde aan het einde van deze eeuw stijgt met 4˚C. Bij dat scenario is nog maar 50% van de gebieden waar we nu wonen leefbaar. Dit zijn geen profetieën uit verhalen, dit zijn wetenschappelijk onderbouwde voorspellingen en bovendien al ruim dertig jaar bekend! De beeldspraak in het lied van Nynke, met de klimaatwetenschap als een moderne Cassandra, is volgens Eva dus zeer treffend. Er wordt door de mensheid niet zo hard gewerkt aan het afwenden van deze ramp als je zou verwachten.

Sterker nog, in de bijdrage van Prof. Douglas Rushkoff wordt duidelijk dat een aantal ‘bazen’ van grote bedrijven vooral bezig zijn met het uitstippelen van ontsnappingsroutes voor zichzelf in plaats van hun geld in te zetten op technologie en kennis om klimaatverandering te voorkomen.

Ik raak er gefrustreerd van en tegelijkertijd verbaast het me niks. Ik schrijf deze blog dan ook in een week waarin blijkt dat iemand als Poetin het blijkbaar nog steeds belangrijker vindt om een ander land binnen te vallen, met als enig doel het eigen grondgebied te vergroten, dan met andere landen samen te werken aan het terugdringen van klimaatverandering. Hoe respectloos ben je dan naar de wereld en de mensheid?! En hoe schattig is dan eigenlijk het geweldloze verzet en de burgerlijke ongehoorzaamheid van activisten als Extinction Rebellion? Of mijn eigen werk in het vergroenen van tuinen en buurten?

Toch zie ik ook dat werk als een soort activisme. Ik besefte dat toen ik in augustus 2020 een mooi artikel las van Zairah Khan, oprichter van BlueO2, tijdens mijn verkenningen voor het starten van Zorg In De Tuin. Ze zei: “Gardening used to be something I did on the side when I wasn’t working on a big and bold idea. But slowly it is starting dawn on me, that gardening may well be the biggest thing I can do for humanity.” Het inzicht dat tuinieren het beste is dat ze kan doen voor de mensheid legt ze in dit artikel verder uit. Ik ben haar daarin gevolgd en het paste me als een oude jas 😉 Zeker, van de kennis die zij inmiddels heeft vergaard over het aanpassen van tuinen aan klimaatverandering en droogte en het opvangen en gebruiken van regenwater kan ik vooralsnog alleen maar dromen. Ik doe mijn best om ze me eigen te maken en over te brengen op anderen.

“Activisme maakt duidelijk wat je van waarde vindt.”

Juist hierom, stelt Eva Rovers, is er nog hoop voor het leven op aarde. Er zijn heel veel vormen van activisme en er is voor iedereen een rol om de benodigde systeemverandering te bewerkstelligen. Volgens haar is burgerlijke gehoorzaamheid gevaarlijker dan het geweldloze verzet van een beweging als Extinction Rebellion. Wil je gehoorzaam zijn aan een systeem waarin armoede mag bestaan, waarin plek is voor extreme ongelijkheid, en waarin we de toekomst niet voor ogen houden? Dit systeem, die welvaart, dat is nou het paard van Troje! En ook deze beeldspraak laat weer zien hoe belangrijk kunst is om mensen de urgentie in te laten zien van het aanpakken van de klimaatcrisis. En om het gesprek aan te gaan en middels deliberatieve democratie, via een burgerberaad bijvoorbeeld, samen naar oplossingen te zoeken. Zodat we een samenleving scheppen die we met trots en liefde kunnen doorgeven aan de volgende generatie.  

Meer weten?

  • Bundel Nu Het Nog Kan, samengesteld onder redactie van Eva Rovers, in samenwerking met Extinction Rebellion Nederland.
  • De film Captain Nova, over een Cassandra die zichzelf vanuit de toekomst terug de tijd in schiet om de mensheid te waarschuwen voor een ramp en dan ontdekt dat ze haar 12-jarige zelf is geworden, waar dus niemand naar wil luisteren…
  • Link naar het nummer en de podcast Cassandra.
Zorg In De Tuin, uitzicht, toekomst, takken, hemel
Geplaatst op

Tree Tree

Wat leert cultuur ons over natuur? Kunstenaars hebben veel te vertellen over hoe ik mij als mens zou kunnen verhouden tot andere levende wezens om mij heen. Voor de artiest Nynke Laverman is dat de laatste jaren het hoofdthema van haar werk geworden. In het prachtige album Plant, dat zij sinds oktober 2020 gedurende een jaar tijdens een door haar bestempelde slow release uitbracht, weet zij haar verwondering over aardse zaken en prangende vragen over de huidige grote crises in melodieuze teksten vatten. Nooit eerder voelde ik zo’n nauwe verwantschap met én bewondering voor een artiest.   

In 2022 wil ik alsnog naar de theatervoorstelling van Plant gaan. Ik luister het album aandachtig opnieuw. Welke inzichten brengt het mij dit keer? En wat hebben de wetenschappers, filosofen en podiumkunstenaars die Nynke inspireren en die zij interviewde in de bijbehorende podcasts mij te zeggen? Maandelijks deel ik mijn inzichten met jullie, in de hoop dat je je door dit werk ook zult gaan verwonderen over het leven. Luister de nummers en podcasts zelf via https://nynkelaverman.nl/nl/

In het nummer TreeTree word ik vooral geraakt door het perspectief van de boom. Vroeger zag ik mijzelf als Idéfix, het hondje uit de strip Asterix & Obelix, dat direct begon te janken als er een boom uit de grond werd getrokken. Ik vertelde mijn vrienden dat ze takken of blaadjes niet van de bomen en struiken mochten trekken want “bomen hebben misschien ook gevoel”. Ik klom hoog in bomen om te zien wat zij zien en bedacht me daar wat ze daarvan zouden vinden. Hoe langer ze er staan hoe meer generaties mensen aan hen voorbij trekken. Wat zouden ze vinden over al die familiegeschiedenissen en dorpsgebeurtenissen? En van mij? “Tree, tree, what do you think of me?” zingt Nynke dan ook.

Ondertussen zie je in de videoclip bij het nummer hoe mensen zich verhouden tot bomen. Met name de beelden van de bomen die ergens ingeklemd staan of vervormd zijn door mensen zodat ze in de omgeving passen blijven mij bij. Voor de boom die helemaal alleen in de wachtruimte bij Schiphol staat, tussen glas, staal en beton, en zonder soortgenoten voel ik medelijden. Precies daar zingt Nynke dan ook “Do you miss me sometimes? The way you miss distant family?” Van bomen is uit onderzoek bekend dat ze via een ondergronds netwerk van schimmeldraden in contact staan met elkaar en voor elkaar zorgen door stoffen uit te wisselen. Dus die vraag is niet helemaal onterecht.

Toch is zo’n gedachtegang voor een mens met een westers wereldbeeld heel raar. In het westen vragen we bomen niks, zegt natuurfilosoof Matthijs Schouten daarover in de podcast. We zien het bos als een verzameling bomen die je kan kappen. In andere culturen zien mensen bomen als levende wezens met een eigen persoonlijkheid en ziel. Zij verbinden zich daarmee, ervaren de wereld met alle zintuigen, emoties en intuïtie én gaan daardoor heel anders om met hun omgeving. Schouten schetst vervolgens twee eeuwen geschiedenis waarin de westerse mens de natuur heeft losgelaten. Dat doet me heel erg denken aan het verschil tussen de stad en het bos in de animatie Wolfwalkers – let maar eens op het kleurgebruik en de tekenstijl.

Schouten denkt dan ook dat het wereldbeeld zoals Nynke dat neerzet in dit nummer, en waarin relaties en mystiek centraal staan, weer moeten verinnerlijken om als mensheid naar een duurzame toekomst te kunnen gaan. Zodat we in een wederkerige relatie met de natuur gaan leven. Die nieuwe verbeelding, een andere manier van kijken naar en in de wereld zijn kun je bij jezelf bewerkstelligen met oefeningen. Schouten geeft als tip om regelmatig een kwartier te kijken naar iets dat niet door mensen is gemaakt. En benoem dan niet op een rationele manier wat je ziet maar erváár het: “Herverbinding met de natuur gaat met gevoel, en emotie, en intuïtie. En, wederom, daar is de stem van de kunstenaar heel belangrijk!”

Meer lezen?

  • Interview met Nynke Laverman door MaatschapWij.
  • Wereldbeelden en visies op natuur in verschillende culturen worden beschreven in één van de belangrijkste werken van Matthijs Schouten Spiegel van de Natuur.
  • Bomen door de ogen van boswachter Peter Wohlleben in Het verborgen leven van bomen.
  • Wetenschappelijk onderzoek naar het netwerk van bomen in Science.
Geplaatst op

Struikroven in Amsterdam

Woensdag 27 oktober 2021 ging ik ‘op roverspad’ in de Gentiaanbuurt, Amsterdam, om planten en struiken te redden van sloop! Samen hebben we onder andere rodondendrons, hortensia’s, vingerhoedskruid, passiebloem, Toscaanse jasmijn, vuurdoorn en zelfs een zaailing van een hazelaar uitgegraven en meegenomen naar de nog lege tuinen van bewoners die net in hun pas gerenoveerde woning zijn gaan wonen.

Dit deed ik samen met medewerkers van Ymere om te voorkomen dat het groen uit de tuinen van de nog te renoveren woningen op de composthoop belandt. Dit is nu nog de standaardpraktijk bij sloop voor renovatie en nieuwbouwprojecten. Stichting Struikroven wil dat veranderen en overtuigt steeds meer woningbouwcorporaties, projectontwikkelaars en bouwbedrijven om daaraan mee te doen.

Voor woningbouwvereniging Ymere past de actie uitermate goed omdat ze haar huurders wil motiveren hun tuinen in te richten met groen. De woningen zijn dan ook opgeleverd met een groot oppervlak aan tuingrond. Door bewoners uit te nodigen planten te redden uit een sloopgebied maken zij meteen een goede start met het klimaatadaptief en natuurvriendelijk inrichten van hun nieuwe tuin. Wat ook heel leuk was is dat buurtbewoners elkaar leerden kennen. Zo kwamen twee dames erachter dat ze al jaren in dezelfde buurt wonen zonder elkaar te kennen. Nu ze in hetzelfde huizenblok zijn gaan wonen en samen planten hebben geroofd zullen ze elkaar vast nog eens op zoeken.

Robertien Aberson van Stichting Present Amsterdam heeft alle overgebleven planten en struiken meegenomen. Zij zal het sloopgroen de komende tijd verzorgen in haar logeertuin zodat het tijdens een toekomstige actie alsnog aan bewoners uitgedeeld kan worden. We hebben zo kunnen ervaren hoe Sociaal Tuinieren en Struikroven elkaar kunnen versterken. Ik ben echt heel blij met deze samenwerking en verwacht dat ik nog veel van dergelijke projecten zal coördineren.

Struikrover Anniek op roverspad met bewoner van Gentiaanbuurt in Amsterdam!
Samen met bewoner een lavendelstruik van de sloop redden.
Geplaatst op

Nationale Zaaidag

Waar ga jij zaaien vandaag? Het is Nationale Zaaidag! Tijd om bijen, hommels, vlinders en andere bestuivers een handje te helpen. Zaai een leeg plekje in je tuin in met een biologisch bloemenmengsel. Geen lege plek meer in je tuin? Fleur dan een kale boomspiegel op. Of vind eindelijk een bestemming voor die grote buitenpot die werkloos achterin de schuur staat. Voer die bij bij!

Dit is broodnodig voor bestuivers! Zonder bestuivers zou ons menu heel wat minder kleurrijk en voedzaam zijn. Meer dan 70% van onze dagelijkse maaltijd heeft bestuiving door insecten nodig. Om hun belangrijke werk te kunnen doen, hebben bestuivers voldoende stuifmeel en nectar nodig. Maar: grote delen van ons landschap bevatten vrijwel geen variatie aan voedsel voor insecten, en bepaalde pesticiden maken de beesten zwak. Door een diversiteit aan biologische bloemen te zaaien, helpen we bestuivende soorten aan hun krachtvoer.

Een succesvol bloembedje met bijenvoer krijg je zo:

  • Zoek daar een zonnig stukje grond uit of een paar bloembakken van ongeveer 2 m2
  • Maak het vrij van begroeiing, haal ook de wortels weg.
  • Maak de bovenlaag van de grond een beetje los.
  • Strooi de zaden gelijkmatig uit over de grond.
  • Bedek ze daarna met een klein laagje tuinaarde en druk het lichtjes aan.
  • Als je voorlopig geen regen verwacht geef ook wat water.
  • Zie je in de maanden daarna planten opkomen die je bij stap 2 verwijderd hebt? Haal ze weg om jouw bloemen de meeste kans te geven!

Zaaien kan van april tot juni. Dus wees gerust als je vandaag niet hebt kunnen zaaien heb je nog tijd genoeg. Aan bloemenzaadjes is er ook geen gebrek! Er zijn momenteel veel uitdeelacties en bestelmogelijkheden waarmee jij de insecten een handje kan helpen:

  • Kijk op de site van Nudge of er bij jouw in de buurt een Voedselbank voor bijen is en een zakje Tübinger bloemenzaadmengsel van The Pollinators voor je over heeft.
  • Bestel je gratis insecten-red-pakket van Natuurmonumenten hier
  • Koop het Bijenpakket bij IVN, daarmee kun je zaadbommen zaaien, bijen zoeken met de zoekkaart en wat leren uit het Bijen en Hommels boek.
  • Maak je eigen bloembommen met de instructies van de Guerilla Gardeners

PS. Geen tijd om te zaaien? Laat dan lekker die paardenbloemen in je tuin staan! Ook héél goed voor de bijen!