Op 9 september 2023 werd het beeld future sTREEts onthuld. Het is bedacht en gemaakt door Marianne Lammersen in opdracht van de Provincie Noord-Holland. De planten werden door mij verzorgd. Ik gaf die dag een toelichting op de planten die ik heb verwerkt in het werk, dat een inspiratie mag zijn om de stad te vergroenen, de biodiversiteit te vergroten en in balans te raken met de natuur.
Hoewel ik als ‘Miss Tegelwippen Haarlem’ al een tijdje afwist van de komst van een kunstwerk uit gewipte tegels 😉 had ik niet vermoed dat ik me uiteindelijk ook met het maken ervan bezig zou gaan houden. En al helemaal niet dat het zo leuk en soms ronduit grappig was om dit samen met Marianne te doen. Het is heel tof om door haar ogen naar de relatie tussen stad en natuur te kijken. Dankjewel Marianne voor dit heerlijke en ongedwongen maakproces!
We zijn eerst met zijn tweeën terug gegaan naar het oorspronkelijke idee voor het kunstwerk: het verwerken van gewipte tegels in een kunstwerk om te laten zien dat we van een grijze stad een groene stad kunnen maken. Dan dient de vraag zich aan: wat voor groen is dat dan? We hadden een mooi gesprek over natuur, wilde planten, typische tuinplanten en exoten. Daarna was het Marianne wel duidelijk dat het beeld vooral de veerkracht van natuur en de kansen voor het herstel van biodiversiteit in de stad zou moeten tonen.
Wilde planten
Daarom kozen we expliciet voor wild en inheems. Om te laten zien hoe mooi wilde planten zijn en dat die prima in de tuin kunnen worden toegepast. De planten zijn oorspronkelijk inheems en komen in Nederland in het wild voor. Er is een enkele uitzondering gemaakt voor uitheemse maar ingeburgerde of verwilderde planten (de boerenkrokus) en voor inheemse gecultiveerde varianten vanwege een bepaalde kleur (de paarsrode hemelsleutel). Er zijn geen potentieel bedreigende of invasieve soorten in het werk opgenomen. De planten komen van kwekers met veel inheemse soorten in het assortiment die op natuurlijke wijze dus met aandacht voor de bodem en turf-en pesticidevrij kweken (Kwekerij Kas & Co uit Kortenhoef, opgezet door de schrijver van Tuinieren met Wilde Planten, Martin Stevens, en bij Kwekerij Arborealis in Wilhelminaoord).
Transitie
Het werk moet eerst en vooral een transitie verbeelden. Van grijs naar groen. Mijn eerste gedachte was dan ook om aan het metselwerk aarde toe te voegen, dat in te zaaien en dan te wachten. Die transitie komt dan nà de voltooiing van het beeld. Maar nee, direct protesteerde de ongeduldige tuinier in mij. “Dan moet je wachten tot het opkomt.” En de controlfreak dacht: “…straks komt er van alles op waar ik niet op zit te wachten en moet ik kruidje voor kruidje determineren om te besluiten of het weg moet of mag blijven.” Bovendien, een bult zand op dat mooie metselwerk ‘toont’ niet echt lekker tijdens de onthulling.
Dus hebben Marianne en ik de transitie wat versneld, zeg maar. En eigenlijk zijn we daarmee in die val van de maakbaarheid getrapt. We gingen vormgeven, ontwerpen, maken en straks zullen we dus ook beheren. Maar… het maakt wel in één keer duidelijk dat we natuur in de stad willen. Dat grijze tegels en rode gebouwen veel mooier zijn mét groen! Ook al hebben we nu het startschot gegeven, de lastige keuzes komen alsnog wel. Hoever mag de hop groeien, snoeien we de bosrank na de winter terug? Vervangen we wat er straks verdroogd? Halen we al het ‘onkruid’ weg? En als wij dat niet doen, doen de buren het anders stiekem wel?
Bodem & Biotoop
Ook al werk je met inheemse planten, dan nog is er teveel om uit te kiezen gezien de beperkte ruimte! Het materiaal en de opbouw van het metselwerk zorgt er echter voor dat veel van de planten uit typisch Noord-Hollandse landschappen afvallen. De biotoop die zo ontstaat lijkt het meest op droge kalkrijke plekken in de volle zon. Net als op groendaken moeten planten tegen extreme omstandigheden met hitte en droogte kunnen. Dan kom je uit op planten met fijn blad en op vetplanten. Maar we wilden graag stoere kleuren en planten met groot mooi blad. Waardoor je een associatie krijgt met bos, mede door de grote bomen waardoor het werk omringd is.
Wol
Dus…maak je de omstandigheden zo dat planten uit het bos zich misschien toch thuis voelen in de bakken. We hebben hoop dat dit met name in de lagere bakken goed zal werken. Marianne heeft de eerste laag waterdicht gemaakt zodat er na een regenbui een kleine buffer is. De ruwe schapenwol aan de binnenzijde van het metselwerk neemt water op en geeft het langzaam weer af. Het water is zo ook langer beschikbaar voor de planten in de openingen aan de buitenzijde en zal minder snel verdampen uit de bakken.
De wol, afkomstig van Landschapsbeheer Nieuwenhuijse, is organisch materiaal dat uiteindelijk verteerd en zo ook heel langzaam voeding geeft aan het bodemleven en de planten. Aan het schrale zand wat we voor alle bakken als basis gebruikten is in deze bakken relatief veel compost toegevoegd. Aan de hogere juist minder. Toch blijft het spannend om te zien of het werkt, welke planten er goed in gedijen en het beeld zullen overgroeien en welke planten het niet redden door teveel of juist te weinig voeding, vocht en licht.
Diversiteit & Bloeiperiode
Bij de keuze voor de planten is naast de looks, het landschap en de biotoop ook gelet op diversiteit en bloeiperiode. Er zijn diverse plantenfamilies gekozen zoals rozenfamilie, lipbloemigen, ranonkel, klokjesfamilie, vetplanten, varens en zelfs een gras. Ze staan allemaal weer in verbinding met andere levende wezens in de bodem en rond de planten. Zo versterken ze elkaar. Tenslotte heb ik de bloeiperiode van de geselecteerde planten gecontroleerd om te zien of er altijd wat in bloei staat, leuk voor ons én voor de insecten. Ik verwacht dat de krokussen die we later deze maand nog zullen toevoegen als eerste de honneurs waarnemen in februari en dat we afsluiten met de bloemen van de wilde kamperfoelie die doorbloeit tot in oktober.
Mos
Marianne en ik blijken beide gefascineerd te zijn door mos. Als je het van dichtbij bekijkt is het een wereld op zich. Een mini-sprookjesbos. Ik zie de micro elfjes zo tussen de dwergen door fladderen. Eén van de mooiste groene elementen in het bos. In tegenstelling tot de meeste mensen in de stad, die mos vaak met klaterend drinkwatergeweld te lijf gaan, hopen we dat de betonplaat, de tegels en de klinkers zullen begroeien met mos. Uiteraard groeit dat nooit op de plekken waar je het wilt hebben! Toch doen we een poging. Met mosverf: bestaande uit een handvol mos gemengd met yoghurt, water en honing. Aan gedeputeerde en wethouder de eer om het beeld ermee in te zegenen en een mooie graffiti aan te brengen. Ik wacht in spanning af wat deze finishing touch zal opleveren!
Lees het interview met Marianne Lammersen over het maakproces van future sTREEts.
Bekijk de film die over het werk gemaakt is door Provincie Noord-Holland.
