Wat leert cultuur ons over natuur? Kunstenaars hebben veel te vertellen over hoe ik mij als mens zou kunnen verhouden tot andere levende wezens om mij heen. Voor de artiest Nynke Laverman is dat de laatste jaren het hoofdthema van haar werk geworden. In het prachtige album Plant, dat zij sinds oktober 2020 gedurende een jaar tijdens een door haar bestempelde slow release uitbracht, weet zij haar verwondering over aardse zaken en prangende vragen over de huidige grote crises in melodieuze teksten vatten. Nooit eerder voelde ik zo’n nauwe verwantschap met én bewondering voor een artiest.
In 2022 wil ik alsnog naar de theatervoorstelling van Plant gaan. Ik luister het album aandachtig opnieuw. Welke inzichten brengt het mij dit keer? En wat hebben de wetenschappers, filosofen en podiumkunstenaars die Nynke inspireren en die zij interviewde in de bijbehorende podcasts mij te zeggen? Maandelijks deel ik mijn inzichten met jullie, in de hoop dat je je door dit werk ook zult gaan verwonderen over het leven. Luister de nummers en podcasts zelf via https://nynkelaverman.nl/nl/
In het nummer TreeTree word ik vooral geraakt door het perspectief van de boom. Vroeger zag ik mijzelf als Idéfix, het hondje uit de strip Asterix & Obelix, dat direct begon te janken als er een boom uit de grond werd getrokken. Ik vertelde mijn vrienden dat ze takken of blaadjes niet van de bomen en struiken mochten trekken want “bomen hebben misschien ook gevoel”. Ik klom hoog in bomen om te zien wat zij zien en bedacht me daar wat ze daarvan zouden vinden. Hoe langer ze er staan hoe meer generaties mensen aan hen voorbij trekken. Wat zouden ze vinden over al die familiegeschiedenissen en dorpsgebeurtenissen? En van mij? “Tree, tree, what do you think of me?” zingt Nynke dan ook.
Ondertussen zie je in de videoclip bij het nummer hoe mensen zich verhouden tot bomen. Met name de beelden van de bomen die ergens ingeklemd staan of vervormd zijn door mensen zodat ze in de omgeving passen blijven mij bij. Voor de boom die helemaal alleen in de wachtruimte bij Schiphol staat, tussen glas, staal en beton, en zonder soortgenoten voel ik medelijden. Precies daar zingt Nynke dan ook “Do you miss me sometimes? The way you miss distant family?” Van bomen is uit onderzoek bekend dat ze via een ondergronds netwerk van schimmeldraden in contact staan met elkaar en voor elkaar zorgen door stoffen uit te wisselen. Dus die vraag is niet helemaal onterecht.
Toch is zo’n gedachtegang voor een mens met een westers wereldbeeld heel raar. In het westen vragen we bomen niks, zegt natuurfilosoof Matthijs Schouten daarover in de podcast. We zien het bos als een verzameling bomen die je kan kappen. In andere culturen zien mensen bomen als levende wezens met een eigen persoonlijkheid en ziel. Zij verbinden zich daarmee, ervaren de wereld met alle zintuigen, emoties en intuïtie én gaan daardoor heel anders om met hun omgeving. Schouten schetst vervolgens twee eeuwen geschiedenis waarin de westerse mens de natuur heeft losgelaten. Dat doet me heel erg denken aan het verschil tussen de stad en het bos in de animatie Wolfwalkers – let maar eens op het kleurgebruik en de tekenstijl.
Schouten denkt dan ook dat het wereldbeeld zoals Nynke dat neerzet in dit nummer, en waarin relaties en mystiek centraal staan, weer moeten verinnerlijken om als mensheid naar een duurzame toekomst te kunnen gaan. Zodat we in een wederkerige relatie met de natuur gaan leven. Die nieuwe verbeelding, een andere manier van kijken naar en in de wereld zijn kun je bij jezelf bewerkstelligen met oefeningen. Schouten geeft als tip om regelmatig een kwartier te kijken naar iets dat niet door mensen is gemaakt. En benoem dan niet op een rationele manier wat je ziet maar erváár het: “Herverbinding met de natuur gaat met gevoel, en emotie, en intuïtie. En, wederom, daar is de stem van de kunstenaar heel belangrijk!”
Meer lezen?
- Wereldbeelden en visies op natuur in verschillende culturen worden beschreven in één van de belangrijkste werken van Matthijs Schouten Spiegel van de Natuur.
- Bomen door de ogen van boswachter Peter Wohlleben in Het verborgen leven van bomen.
- Wetenschappelijk onderzoek naar het netwerk van bomen in Science.